Hoe help je leerlingen om moeilijke leerstof beter te begrijpen én langer te onthouden? Eén krachtig antwoord: combineer woorden en beelden. Visuele leerstrategieën maken slim gebruik van hoe ons brein werkt en kunnen leerlingen een flinke duw in de rug geven.
Waarom woord én beeld werkt
Volgens de Dual Coding Theory (Paivio, 1986) onthouden we informatie beter als we die zowel verbaal als visueel verwerken. Taal en beeld worden via aparte kanalen in het brein verwerkt. Door beide tegelijk te activeren, leg je als het ware twee geheugensporen aan.
De Cognitive Load Theory (Sweller, 1988) benadrukt dat het werkgeheugen beperkt is. Wanneer leerlingen enkel tekst verwerken, kan dat al snel overbelast raken. Beelden naast tekst kunnen die belasting verlichten, omdat de informatie verdeeld wordt over twee kanalen. Gevolg: minder overload, meer inzicht en een sterker geheugen.
Tekenen om te onthouden: het “drawing effect”
Onderzoek van Wammes en collega’s (2016) toont aan dat tekenen een bijzonder krachtige strategie is. Studenten die woorden tekenden, herinnerden zich twee keer zoveel als studenten die de woorden alleen opschreven.
Later onderzoek bevestigde dit effect ook bij definities (Wammes et al., 2017):
- Definities tekenen leverde duidelijk betere herinnering op dan ze gewoon overschrijven.
- Parafraseren (in eigen woorden noteren) werkte ook goed, maar tekenen gaf nog een extra boost.
- Belangrijk: de kwaliteit van de tekening maakt niet uit – een eenvoudige krabbel werkt net zo goed als een mooi plaatje.
De verklaring? Tekenen combineert meerdere processen: betekenis geven, visualiseren én motorisch uitvoeren. Daardoor worden er meerdere geheugensporen tegelijk aangelegd (Paivio, 1986).
Hoe integreer je beeld in het leerproces?
Visueel leren hoeft niet ingewikkeld te zijn. Dit zijn vijf manieren waarop je er morgen al mee aan de slag kunt in je klas:
- Gebruik de beelden in het leermateriaal actief. Wijs leerlingen op schema’s, tabellen en foto’s en bespreek wat ze toevoegen.
- Laat definities visualiseren. Vraag leerlingen om een nieuw begrip uit te leggen met een tekeningetje of symbool.
- Stimuleer mentale beelden. Vraag: “Hoe zou jij dit tekenen?” Ook zonder potlood dwingt dit tot actief verwerken.
- Werk met doodles in de marge. Kleine icoontjes helpen om notities levendiger en betekenisvoller te maken.
- Introduceer sketchnoting. Leg uit dat dit een manier van noteren is waarin woorden en beelden samenkomen. Het gaat niet om kunst, maar om betekenisvolle verwerking.
Sketchnoting: meer dan tekenen in de marge
Sketchnoting is het maken van notities waarin je kernwoorden combineert met simpele schetsen, kaders, pijlen en iconen. Het dwingt leerlingen om te luisteren, te selecteren en verbanden te leggen – precies de processen die leiden tot diep leren.
Veelgehoorde bezwaren zijn: “Ik kan niet tekenen” of “Dat kost te veel tijd”. Onderzoek laat zien dat tekentalent er niet toe doet (Wammes et al., 2016): zelfs eenvoudige figuurtjes werken. En ja, het kost wat oefening, maar die extra moeite maakt dat de leerstof juist beter beklijft – een mooi voorbeeld van desirable difficulties (Bjork, 1994).
Aan de slag in de klas
Als leerkracht kun je visueel leren stap voor stap integreren:
- Start klein, bijvoorbeeld door een paar kernbegrippen samen te visualiseren op het bord.
- Bouw met je klas een visuele “woordenbank”: simpele symbolen voor sleutelbegrippen die steeds terugkomen.
- Laat leerlingen experimenteren: een hoekje van hun blad reserveren voor doodles of kleine sketchnotes.
- Bespreek samen voorbeelden van verschillende stijlen, zodat ze zien dat er niet één “juiste” manier is.
- Geef ruimte om te oefenen: een korte tekenopwarming of een groepsopdracht waarin leerlingen samen een sketchnote maken van een hoofdstuk.
Meer leren? Volg de masterclass “Sketchnoting in de klas”
Ben je nieuwsgierig geworden en wil je leren hoe je dit duurzaam inzet in je lespraktijk? Dan is de masterclass “Sketchnoting in de klas” (28 november – Gent) die ik samen met Hanne Bossuyt verzorg zeker iets voor jou! Je gaat er zelf aan de slag met visuele noteerstrategieën. Je leert eenvoudige tekenvaardigheden, ontdekt hoe je leerlingen begeleidt en hoe je dit haalbaar maakt in jouw vak.
👉 Schrijf je in en ontvang meteen ook het boek Leren.Hoe?Zo! en de toolbox voor leerlingen + een startpakket met tekenmateriaal.
Het aantal plaatsen is beperkt, dus wees er snel bij. Samen maken we leren niet alleen effectiever, maar ook leuker en creatiever!
afbeelding 1: Hanne Bossuyt – visueel leren
Referenties
- Wammes JD, Meade ME, Fernandes MA. The drawing effect: Evidence for reliable and robust memory benefits in free recall. Quarterly Journal of Experimental Psychology. 2016;69(9):1752-1776. doi:10.1080/17470218.2015.1094494
- Wammes, Jeffrey & Meade, Melissa & Fernandes, Myra. (2017). Learning terms and definitions: Drawing and the role of elaborative encoding. Acta psychologica. 179. 104-113. 10.1016/j.actpsy.2017.07.008.
- Bjork, R. A., & Bjork, E. L. (2020). Desirable difficulties in theory and practice. Journal of Applied Research in Memory and Cognition, 9(4), 475–479. https://doi.org/10.1016/j.jarmac.2020.09.003
- Paivio, A. (1986). Mental Representations. New York: Oxford University Press.